مقام معظم رهبری موضوع پدافند غیر عامل را به عنوان تعریف، همچنین اعلام انتظار مسئله بیان کرده و فرمودند پدافند غیر عامل مثل مصونیت بخشی به بدن می‌باشد» در واقع پدافند غیر عامل و اقدامات آن را تشبیه کردند به مصون سازی بدن سپس توقع و انتظارشان را از موضوع مصون‌سازی این‌گونه بیان داشته‌اند که اگر دشمن اقدامی کند ضرب و زوری بزند و تلاش بکند، اتفاقی نیفتاده و اثری از خود بجای نگذارد، مثل کسی که علیه یک بیماری واکسن می‌زند واکسینه شده و اتفاقی رخ نخواهد داد، که این بیان هم انتظار است و هم به نوعی تعریف جدیدی از پدافند غیر عامل، در واقع پدافند غیر عامل به عنوان بی‌اثر کردن اثر تهدید بر کشور تعریف شده است..

 

1*پدافند غیر عامل عمومی؛ یا همان رویکرد پدافند گذشته که مقاوم سازی در برابر تهدیدات نظامی است که یکسری اقدامات عمومی انجام می‌گیرد.

 2*پدافند سایبری؛ پدافند در فضای سایبر علیه تهدیدات عاملانه واحدهای نظامی سایبری کشورها بر علیه کشور، امروزه کشورهای زیادی ارتش درست کرده که بر علیه اهداف استراتژیک سایبری کشورهای دیگر حمله کنند. منظور ازپدافند سایبری هر نوع هک و نفوذ نیست به تهدیدی گفته می‌شود که مقابله با دشمن سازمان یافته در حوزه‌های سایبری باشد.

 3*پدافند زیستی؛ که در ۶ حوزه انسان، دام، غذا، آب آشامیدنی، محیط زیست و کشاورزی فعالیت می‌کند و تهدیدات عاملانه مهندسی شده و عمدی زیستی را بر علیه کشور مدیریت و کنترل می‌کند.
 4*پدافند پرتویی؛ در واقع دفاع و پدافند و صیانت از مردم در برابر هر نوع حادثه هسته‌ای است، این حادثه هسته‌ای می‌تواند نشت کارخانه باشد یا اقدام تروریستی گروهی در نزدیکی مراکز هسته‌ای و می‌تواند تهدیدات هسته‌ای باشد.

به روی هم سه مرحله زیر را در سازماندهی اقدامات پدافند غیرعامل میتوان پیش بینی نمود:

الف- مرحله اول- آماده سازی:

در این مرحله تهدید وجود دارد اما آن تهدید به فعلیت نرسیده و لذا فرصت ام برای ساماندهی به اقدامات و فعالیتهای سازمانی وجود دارد. مهمترین اموری که در مرحله آماده سازی صورت میگیرد عبارتند از:

احداث تونل و سازههای مستحکم

 پیش بینی منابع در نقاط دارای پراکندگی

منبع یابی و ذخیرهسازی مواد اولیه پایدار و فاسدنشدنی

پیش بینی برق مستقل و پایدار و ایجاد زیربناهای آن

پیش بینی ذخیره راهبردی سوخت

 توسعه واحدهای کنترل خسارتها

ساخت و نصب سامانه های آشکارساز و هشداردهنده ها

ب- مرحله دوم- بحران:

وضعیت بحرانی، شرایطی سخت است که قبل از وقوع جنگ به وجود آمده اما در آن شرایط احتمال وقوع قطعی است جنگ تقریبا  مانند زمان محاصره سازی و جابجائی نیروها برای ایجاد آمادگی شرکت در جنگ. در چنین اوضاعی به اقدامات عقب افتاده در مرحله آماده سازی تسریع بخشیده و قابلیت دفاعی را گسترش میدهند.

ج- مرحله سوم- جنگ:

در چنین حالتی همه قسمتها برای اجرای طرحهای عملیاتی و استفاده از امکانات جنبی در شرایط عملیاتی قرار میگیرند. از آنجا که ممکن است جنگ طولانی شده و یکسال یا بیش از آن به طول انجامدلازم  است حالت دفاعی کامل در کارخانجات، مسیرها، منازل مسی، مدارس، و غیره پدیدار گردد.

1-اجرای موفق عملی وظایف، مسئولیتها و اقدامات پدافند غیرعامل در کارخانجات و تأسیسات صنعتی نیازمند ایجاد سازمانی پایدار در سطوح مختلف ستادی و اجرائی میباشد. بدین منظور میتوان کمیته هائی تحت عنوان پدافند غیرعامل با حضور افرادی    حراست و خدمات مهندسی تشکیل داد. HSEز ا

2-ارتقاء و آموزش، ترویج و اشاعه فرهنگ پدافند غیرعامل از مهمترین امور در راستای حفظ سرمایه های ملی، مراکز حیاتی و حساس به شمار میرود.

3-پدافند غیرعامل محدود به ایجاد استحکامات، سازههای امن و پناهگاه نمیباشد بلکه حوزه وسیعی از علوم و اقدامات متنوعی است که میبایست به صورت یک فرآیند و سیستم منسجم و به هم پیوسته به خدمت گرفته شوند.

4-در قراردادهای آینده متونی لازم االجرا در ارتباط با پدافند غیرعامل گنجانده شود زیرا این عمل هزینه های دفاعی را به طور چشمگیری کاهش داده و پدافند غیرعامل مؤثری پدید می آورد.

5-به اصول تمرکززدائی، تفرقه، جابجائی و توزیع مراکز حیاتی و حساس در کل فضای سرزمینی کشور و دوری از ساخت و ساز مجموعههای بزرگ و حجیم توجه خاص مبذول گردد.

6-طرحهای مقابله با آتش سوزی و تعیین نوع برخورد در زمان وقوع بحرانهای عارضی از مومات اصل پدافند غیرعامل به شمار میرود.

7-کمیته پدافند غیرعامل میباید شرح وظایف و مسئولیتهای ستادی و اجرائی هر قسمت را تدوین، ابلاغ و بر حسن اجرای آن نظارت مستمر داشته باشد تا در زمان وقوع یک بحران غافلگیر نشود.

نگرش تحقیقی به آمار و سوابق ثبت شده جنگهای گذشته موید این موضوع است که میان تسلیحات مدرن تهاجمی دشمن و تسلیحات بازدارنده هوائی نیروهای خودی شکاف فناوری وجود دارد بهگونهای که اکنون کشور ایران قادر به خنثی کردن تهاجم هوائی، موشکی و سلاحهای پیشرفتهای چون کروز را ندارد بنابراین اهداف حیاتی و حساس موجود تبدیل به مراکزی ساده و آسان برای هدفگیری موفق و سریع پروازهای نظامی دشمن خواهد بود. این موضوع در سراسر جهان نیز به همین منوال بوده و لذا ماهیت جنگ را پیچیده تر و مخربتر میکند بگونه ای که جنگها سبب کشتار انبوه مردم و تخریب و انهدام منابع و سرمایه ها و زیرساختهای ملی میگردند. امروزه حتی نیروهای شبه نظامی کوچکی مانند ببرهای تامیل در یک کشور جهان سومی چون سریالنکا نیز قادرند با بکارگیری چند هواپیمای سبک (در مورخه 2/1/26 )به پایتخت کلمبو( تهاجم) هوائی نموده و کشتار و ویرانی به ارمغان آورندد.

نوام چامسکی قبل از وقوع جنگ سال 11 عراق اظهار میدارد: به نظر میرسد به واسطه بی دفاع بودن عراق، تهاجم به این کشور با موفقیت انجام شود). زیرا مقایسه آن با کره شمالی که با جهت بخشیدن به اقدامات پدافند غیرعامل، تأسیسات حیاتی و حساس کشور خویش را به میزان بسیار بالایی مورد حمایت قرار داده و به طور نمونه متروی شهر پیونگیانگ را در عمق 111 متری و مقاوم در برابر سلاحهای مخرب و قابل استفاده به صورت پناهگاههای عظیم شهری نموده است و به جای بندر بزرگی مانند بصره اقدام به ساخت و به کارگیری صدها بندر کوچک با ظرفیت بارگیری یک تا دو کشتی در طول سواحل کشور نموده نشان میدهد که عراق چقدر دستیافتنی تر بوده است. به همین لحاظ گرچه کره شمالی نیز تهدید درجه یک به حساب می آید و یکی از مخوفترین دیکتاتورها در آنجا حکومت میکند اما تنها به این دلیل ساده به آن حمله نمیشود که از یک عامل بازدارنده قوی برخوردار است. این کشور دارای توپخانه عظیمی است که در صورت حمله آمریکا میتواند قسمت زیادی از تأسیسات، مراکز اقتصادی و انسانی کره جنوبی را نابود سازد. عبارت نوام چامسکی در اینباره دیدنی است: (آمریکا به کشورهای دیگر میگوید: اگر بی دفاع هستید ما هر زمان که بخواهیم به شما حمله میکنیم و اگر سدی دارید ما عقب نشینی میکنیم).

باید دانست جنگ نامتقارن تنها در دو حالت زیر یا جمع آنها قابل وقوع است:

طرف قوی حاضر به پرداخت هزینه لشکرکشی نباشد.

طرف ضعیف از انگیزه ام برای درگیری تمام عیار برخوردار باشد.

استراتژی های جنگ نامتقارن:

استراتژی بازیگر قوی:

1- حمله مستقیم: برای اشغال (حمله به افغانستان و عراق)

2- وحشیگری: برای مرعوب کردن مقاومت(واقعه ابوغریب و –گوانتانامو)

استراتژی بازیگر ضعیف:

1-دفاع مستقیم

2-دفاع چریکی

عناصر تاثیر گذار در استراتژی حمله مستقیم به سه عامل زیر تقسیم می شوند:

برق آسا بودن.

. فرسایشی بودن

. از میان برداشتن روح مقاومت

بنابراین در حمله مستقیم قدرت برتر جنگ به سمت وحشیگری سوق پیدا کرده و هدف از آن مقابله با دشمن نیست بلکه راهبردی اساسی برای از بین بردن اراده جنگیدن دشمن و به بنبست کشاندن آنست (مانند موشکباران شهرها و انهدام تاسیسات زیربنائی و غیرنظامی)

سلاحهای نامتعارف:

سلاح هسته ای(چند ثانیه):1-حامل -.موشک2-هواپیما(مورد1و2جهت استفاده دولت قوی)3-مین هسته ای4-نیروهای چریکی(مورد3و4جهت استفاده دولت ضعیف)

زمان تأثیر و ماندگاری مهمترین سالح های غیرمتعارف بشرح زیر است:

سلاح شیمیای(چند دقیقه)

سالح می(چند روز)

بنابراین چنانچه سیستم بازدارنده قدرت مقاومت معادل را تدارک نماید توانسته است از مهلکه بگریزد.

بررسی مورخان و باستانشناسان نمایانگر آنست که در طول 5 هزار سال تاریخ تمدن بشر، 11 هزار جنگ ای که در این مدت صرفا 162 سال بدون جنگ ً با تلفات بیش از 1 میلیارد نفر انسان روی داده است و طی سالهای اخیر میهن اسلامی ما شاهد چهار جنگ مهم جنگ تحمیلی، جنگل اول خلیج فارس، جنگ افغانستان و اشغال عراق بودیم. از سوی دیگر تجارب حاصله از جنگهای گذشته بهویژه جنگ هشت ساله دفاع مقدس که طی ان بهطور نمونه 1282 بار یعنی بطور متوسط در هر روز یک بار جزیره غیرنظامی خارک مورد هدف بمباران دشمن قرار گرفت. جنگهای روزه سال 1331 متحدین علیه عراق، جنگ 11 هفتهای سال 1333 ناتو علیه یوگسالوی، جنگ سال 11 آمریکا و انگلیس علیه عراق نشان میدهد که کشورهای مهاجم جهت درهم شکستن اراده 3 ملت و توان اقتصادی کشور هدف با اتخاذ استراتژی انهدام مراکز ثقل (Gravity of Center توجه خود را صرف بمباران و انهدام مراکز حیاتی و حساس مینماید. از اینجاست که بناگزیر میباید مطلب تازهای تحت عنوان نبردهای نامتقارن مورد بررسی قرار گیرد.

از آنجا که قدر ت بیشتر محصولی بنام امنیت بیشتر دارد معلوم است که دولتها برای کسب قدرت بیشتر تلاش میکنند اما پیداست قدرت خیلی بزرگ نمیتواند امنیت خیلی کامل را برقرار کند بنابراین امنیت در چنین کشورهائی شکننده است اگرچه وضع آن از کشورهای ضعیف بهتر باشد. ابزار مختلفی که برای جنگ نامتقارن به میدان آمده به کشورهای ضعیف این امکان را داده است که امنیت کشورهای قویتر را به چالش بطلبند و از تسلیم محض یا تحت سلطه بودن جدا شوند.در یک درگیری احتمالی بین قدرت برتر یا دولت ضعیف، ااماً دولت ضعیف برای آنکه قربانی محض نباشد دست به هر کاری میزند تا تنها بازنده نباشد و لذا در چنین نبردی پایان مطمئن و روشنی برای ان وجود ندارد.

ایمنی و امنیت همواره از دغدغه های اصلی انسان محسوب می شده است. لذا آدمی همواره به دنبال یافتن شیوه‏ هایی برای کاهش اثرات عوامل تهدیدکننده‏ ی ایمنی و امنیّت خود بوده است. آسیب پذیری اصولاً میزان خسارت ها و صدمه های ناشی از عوامل و پدیده های بالقوه و بالفعل خسارت زا است. در این زمینه، بشر روش هایی را برای آمادگی در دفاع از خویش،جستجو نموده است.

به طور کلی می‏ توان گفت موضوع پدافند غیرعامل قدمتی به اندازه‏ ی تاریخ زندگی بشر دارد.انسان‏ های اولیه برای در امان ماندن از تهاجم حیوانات وحشی و دیگر دشمنان خود و همچنین برای کاستن از نگرانی‏ ها به غارها،بالای درختان و دیگر مأمن‏ های طبیعی پناه می‏ بردند. با شکل‏ گیری تمدن‏ های اولیه در جهان که با وقوع جنگ همراه بود،انسان ‏ها اصول اولیه‏ ی پدافند غیرعامل را به صورت جوشن و سپر برای حفاظت انفرادی و برج،بارو، قلاع محکم و مرتفع برای تأمین امنیت گروهی به صورت گسترده‏ ای رواج دادند. وجود خندق در اطراف شهرها و ایجاد دروازه‏ های مستحکم برای پیشگیری از حملات غافلگیرانه‏ ی دشمن در تمام نقاط جهان امری رایج بود.(موحدی نیا،۱۳۸۶، ص۱)

در جریان هجرت پیامبر عظیم الشأن اسلام نیز خداوند متعال با استفاده از شگردهای اختفاء و فریب که از اصول پدافند غیرعامل است،مانع از دسترسی کفار قریش به ایشان گردید.( اسکندری ،۱۳۹۰، ص ۲۱ )

استفاده از عوارض طبیعی برای جلوگیری از دسترسی دشمن نیز یکی از اصول همواره مد نظر پدافند غیرعامل است که حضرت امیرالمؤمنین "ع” در نامه‏ی ۱۲ نهج البلاغه می‏فرمایند:

آن‏گاه که در میدان جنگ در مقابل دشمن قرار گرفتید می‏ باید قرارگاه شما در دامنه‏ ی کوه ‏ها ،تپه‏ ها و یا در کنار رودها باشد تا پوشش و حفاظ شما گردد و شما را از دشمن نگهبانی کند.

در صدر اسلام نیز با تکیه بر این اصول ،غزوه‏ی احد با اتکا بر ارتفاعات و گماشتن نگهبانان در نقاط نفوذ و غزوه‏ ی خندق با حفر گودال پیرامون مدینه طرح ‏ریزی شد.

1- قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران

2- چشم انداز 20 ساله جمهوری اسلامی ایران در افق1404

3- ت های کلی نظام در حوزه خودکفایی دفاعی و امنیتی

4- بند11 ماده121 قانون برنامه 5 ساله چهارم توسعه جمهوری اسلامی ایران

5- مواد 198،199،201( بند ک) ، 215 و 231 قانون برنامه 5 ساله توسعه جمهوری اسلامی ایران

6- زیر بندهای (53-2) و (53-3) بند 53 پیش نویس 6 ساله توسعه جمهوری اسلامی ایران

7- بند 15 ماده (1) سند ملی آمایش یرزمین 8- اساسنامه سازمان پدافند غیر عامل کشور